ورمی کمپوست (Vermi-Compost) چرایی و چگونگی

به دلیل افزایش جمعیت بشر و پیشرفت کشورهای غربی و توسعه یافته امروزه در بیشتر نقاط دنیا برای افزایش عملکرد از مواد آلی و ارگانیک برای تولید محصولات و افزایش عملکرد استفاده میشود به همین دلیل این کشورها با تبلیغات فروان و افزایش تولید محصولات و کودهای شیمیایی و ترویج استفاده از آن در بین کشورهای جهان سومی و در حال توسعه به فکر افزایش گردش مالی خود هستند و این کشورها هم به دلیل جمعیت بالا و نبود مدیریت در کشاورزی نوین و پایدار مجبور به استفاده و جواب سریع در افزایش عملکرد در محصولات خود میشوند و به این ترتیب میشود که از بزرگترین استفاده کنندگان کودهای شیمیایی و سموم و آفات شیمیایی میشوند.

همانطور که میدانید در رقابت جهانی سرطان، ایران به عنوان یکی از قوی ترین کشورهای در حال پیشرفت هست و روز به روز آمار های وحشتناکی را از گوشه کنار میشنویم. بر همگان واضح و مشخص شده است که از دلایل عمده چنین وضعیتی، همین کودهای صنعتی و شیمیایی می باشد. ورمی کمپوست به این دلیل خاص و موثر است که یک نوع کود آلی و با درصد بالای هوموس و بدون تخم علف هرز و بو میباشد. از انجایی که در ورمی کمپوست نسبت c , به n و EC و PH خوب و مناسب است بهترین گزینه برای خاکهای مریض و خاکهایی است که در ان در گذشته مقدار زیاد کود شیمیایی استفاده شده است.  

      جهت اطلاع از انواع روش های تولید ورمی کمپوست، به لینک زیر مراجعه کنید: روش های تولید ورمی کمپوست

در ادامه توضیحاتی تقریبا تخصصی در زمینه مواد لازم برای خاک، کود مناسب، تاریخچه و چرایی استفاده از ورمی کمپوست در ایران را به تفصیل ارائه خواهیم کرد.

شاید کشاورزهای قدیمی و افرادی که در گذشته های نه چندان دور به کشت محصولات و کشاورزی مشغول بودند به این  مساله برخورد کرده باشند که زمین های کشاورزی در قدیم به صورت طبیعی کرم های خاکی را در خود داشت، این مساله نشان میدهد که این زمین ها سرشار از مواد آلی و هوموس بوده اند.    

  مواد آلی جزء لاینفک هر خاک بوده و خواص فیزیکی و شیمیایی آنرا تا حد قابل توجهی تغییر می دهد و عبارتست از کلیه اجسام آلی موجود در خاک اعم از زنده یا مرده ، تازه یا کهنه ، ساده یا پیچیده ومرکب. مواد آلی خاک شامل بقایای گیاهی و حیوانی در مراحل مختلف تجزیه، هوموس، میکروبها و هر ترکیب آلی دیگر می باشد . بقایای گیاهی یا حیوانی که به خاک افزوده می گردند در نتیجه فعالیت میکروارگانیسمهای خاک تجزیه و ضمن آزاد کردن قسمتی از مواد غذایی خود دچار تغیرات زیادی می گردند. سرعت فعالیت میکروارگانیسمها، به وجود آب، هوای کافی و حرارت مناسب برای فعالیت آنها بستگی دارد. یادآور می شود که واحد ساختمانی ماده آلی خاک، کربن است. افزون بر کربن، در ترکیب ماده آلی خاک عناصر هیدروژن، اکسیژن، فسفر، ازت و گوگرد نیز بکار رفته است. در خاکهایی که به آن کود اضافه نشده است ماده آلی مهمترین منبع تامین کننده ازت و گوگرد است .  

هوموس، ماده آلی کلوییدی خاک است که تجزیه آن به کندی انجام می شود و به خاک رنگ قهوه ای یا سیاه می دهد. برخی از فراورده های حاصل از تجزیه ماده آلی خاک درآب محلول بوده و به سرعت ناپدید می شوند، برخی ترکیبات دیگر پایدارتر بوده و باقی می مانند. مواد آلی پایدار بصورت چسب آلی عمل کرده و برای تشکیل خاکدانه ذرات خاک را به هم می چسبانند. هوموس دو خاصیت مشترک با رس دارد : نخست اینکه از نظر الکتریکی به مقدار زیادی باردار است . دوم اینکه سطح ویژه زیادی دارد و به خاطر همین دو خاصیت این ماده در خاک بسیار مهم است . منبع اصلی مواد آلی خاک، بقایای حیوانی و بازمانده های گیاهی است. این مواد از بدو ورود به خاک تحت تاثیر مستقیم موجودات زنده و گروههای میکروبی آن قرار می گیرند و تغییرات زیادی می یابند. دو پدیده عمده در این تغییر ماهیت مواد شناخته شده اند. پدیده اول معدنی شدن(Mineralization) و پدیده دوم هوموسی شدن(Humiification) است. با توجه به فقیر بودن مواد آلی موجود در خاک ، افزایش ماده آلی خاکها برای حفظ حاصلخیزی و تداوم فعالیت موجودات زنده خاکزی امری ضروری است. در اهمیت ماده آلی ذکر این نکته کافیست که از آن به عنوان قلب کشاورزی پایدار یاد کرده اند و همچنین نقش آن را در خاک همانند نقش خون در بدن دانسته اند. فواید مواد آلی در خاک به اندازه ای متنوع و زیاد است که انسان را به یاد فواید نوشته شده بر روی برچسب داروهای قدیمی می اندازد ولی خوشبختانه این فواید در مورد مواد آلی کاملا واقعیت دارد: 1- مواد آلی می تواند منبع مهم تامین فسفر و گوگرد قابل استفاده گیاه باشد به شرط آنکه  مقدار هوموس خاک به دو درصد یا بیشتر برسد. 2- مواد آلی غالبا 70-30 درصد از کل ظرفیت تبادل کاتیونی(CEC) خاک را تشکیل می دهند. سطوح زیاد قابل دسترس در هوموس، محل های تبادل کاتیونی زیادی دارد که عناصر غذایی را برای استفاده بعدی گیاه نگه می دارد. علاوه براین، فلزات سنگین آلوده کننده مانند سرب، کادمیم و فلزات مشابه که معمولا به علت استفاده از فاضلابها وارد خاک می شوند را جذب سطحی می کند و از این طریق به پاکسازی محیط کمک می کند. 3- مواد آلی بطو مستقیم یا غیر مستقیم با افزایش فعالیت میکروبی باعث تولید مقدار زیادی مواد تشکیل دهنده خاکدانه ها از جمله پلی ساکاریدها می شود. 4- مواد آلی منبع تامین 95-90 درصد ازت مورد نیاز گیاه در خاکهای کود نخورده است. 5- مواد آلی عموما مقدار آب موجود در خاک در حالت ظرفیت مزرعه و همچنین مقدار آب قابل استفاده در خاکهای شنی را افزایش داده و تهویه خاکهای رسی را با افزایش خاکدانه سازی و در نتیجه ایجاد خلل و فرج بزرگتر، زیادتر می کند. 6-وقتی که ماده آلی به عنوان پوشش دهنده ( مالچ) به سطح خاک اضافه می شود، فرسایش خاک را کاهش می دهد. 7-هوموس ناشی از ماده آلی، مقاومت خاک را در برابر تغییرات سریع اسیدیته، قلیاییت و شوری و همچنین صدمه آفت کشها و فلزات سمی سنگین افزایش می دهد. 8- مواد آلی به عنوان یک کلات عمل می کند و در نتیجه قابلیت استفاده و تحرک عناصر کم مصرف را افزایش می دهد. 9- مواد آلی با جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب مانع از دست رفتن رطوبت خاک می شود و در زمستان و تابستان دمای خاک را متعادل نگه می دارد. 10- مواد آلی کربن مورد نیاز بسیاری از میکروارگانیسم های مفید خاک از جمله بعضی از باکتریهای تثبیت کننده ازت (مانند ازتوباکترها) را فراهم می کند. ورمیکمپوست به این دلیل خاص و موثر است که یک نوع کود آلی و با درصد بالای هوموس و بدون تخم علف هرز و بو میباشد. از انجایی که در ورمی کمپوست نسبت c , به n و EC  و PH خوب و مناسب است بهترین گزینه برای خاکهای مریض و خاکهایی است که در ان در گذشته مقدار زیاد کود شیمیایی استفاده شده است.    

تاریخچه ورمی کمپوست ‎طبق مدارک و اسنادی که وجود دارد، تاریخچه  استفاده از ورمی کمپوست به سال ها قبل از میلاد مسیح در روم باستان برمی گردد. ‎اولین فردی که از ورمی کمپوست برای پرورش محصولاتش استفاده کرد.، مارکوس کاتو بوده است. ‎ملکه کلوپاترا برای محافظت از کرم های خاکی قوانینی را وضع نموده بود که این امر خود نشانگر پی بردن مردم آن زمان به خواصی است که کرم خاکی برای خاک و محیط زیست دارد. ‎در نوشته های موجود ارسطو از کرم خاکی به عنوان اندام گوارش زمین یاد می کند. ‎به طور خاص  اولین بار،چارلز داروین دانشمند بریتانیایی که حدود  35 سال در مورد کرم های خاکی مطالعه و تحقیق کرده بود، متوجه شد گونه ای از کرم خاکی وجود دارد که تا یک برابر وزن بدن خود تغذیه کرده و فضولات دفع می کند که این فضولات موجب بهبود شرایط خاک و باروری گیاهان می شود. این فضولات همان ورمی کمپوست است. ‎ در سال 1970 در ایالت نیویورک شخصی به نام هرتسین  پیشنهاد کرد که برای تبدیل لجن فاضلاب های ضهری به ورمی کمپوست از کرم خاکی استفاده کنند. هرتسین معتقد بود که استفاده از کرم ایزینیا فتیدا و مخلوط کردن لجن فاضلاب با مواد دیگری نظیر خاک اره باعث کاهش شدید جمعیت ریز جانداران بیماری زا می شود . ‎از آن زمان در کشورهای اروپایی مزارع پرورش کرم و تولید ورمی کمپوست رواج پیدا کرد و در همین امر سبب شد که دانشمندان در مورد ورمی کمپوست دست به تحقیقات گسترده ای بزنند. ‎از معروفترین محققین عصر حاضر  می توان به پرفسور ادوارد و خورخه دومین گوئز اشاره کرد که تحقیقات گسترده ای در این زمینه داشته اند. ‎و اما تاریخچه ورمی کمپوست در ایران به سال 1374 برمی گردد که برای اولین بار یک شرکت دامپروری اقدام به وارد کردن کرم خاکی ایزینیا فتیدا از کشور کانادا کرد ولی به دلیل وابستگی دولتی و پاره ای قوانین نتوانست در زمینه تولید و گسترش ورمی کمپوست موفقیتی به دست آورد. ‎به طور کلی تا سال 1390 ورمی کمپوست در ایران محجور واقع شد و نه از طرف دولت و نه کشاورزان با استقبال روبرو نشد ولی از سال 1390 تا کنون شاهد گسترش استفاده از ورمی کمپوست و تولید و پرورش آن در ایران هستیم. برخی از مزایایی ورمی کمپوست 1-به دلیل این که هر ماده و مواد غذایی از روده و دستگاه گوارش کرم خاکی عبور میکند و به دلیل وجود ازتوباکترها در روده ی کرم های خاکی ساختار مواد ورودی به دستگاه گوارش تغییر میکند و ارزش افزوده میگیرد و سرشار از میکروارگانیسم های زنده و فعال میشود و از انجایی که در درستگاه گوارش کرم خاکی سنگدان وجود دارد داخل کود هیج تخم علف هرزی باقی نمیماند. 2-به دلیل وجود موادآلی بالا و زنده و فعال ساختمان خاک بهبود پیدا میکند و ریشه بهتر به داخل خاک نفوذ میکند و جذب مواد غذایی آُسانتر میشود. 3-به دلیل ساختار تهویه ای مناسب مانند یک اسفنج عمل میکند و به خاطر داشتن کمپلکس فعال در ساختار کلوئیدهای خود جذب مواد و عناصر بهتر انجام میشود به این خاطر توصیه میشود که برای بازدهی بیشتر و افزایش عملکرد ورمی کمپوست به همراه نانو کودها یا کودهای مرغی به خاک تجویز شود. 4-نفوذپذیری بیشتر آب و هوا و همینطور جذب و نگهداری فوق العاده بالای آب در ساختار خود. (کاهش میزان استفاده در مصرف آب) 5-اصلاح گر فیزیکی و شیمیایی خاک. 6-بدون بو و کاملا ارگانیک سرشار از میکرو عناصر و ماکرو عناصر و هورمون های رشد ضروری برای گیاه. 7-به دلیل خنثی بودن این کود مانع از اسیدی یا بازی شدن خاک میشود. 8-حضور میکروارگانیسم های زیاد در ورمی کمپوست باعث افزایش فعالیت بیولوژیکی خاک میشود و این یعنی این که نیتروژن گوگرد و سایر عناصر مورد نیاز گیاه راحت تر و قابل دسترسی تر میشود. نکته ی مهم در مورد مصرف ورمی ‎کمپوست قبل از استفاده از هر کود و یا هر ماده ی دیگر که میخواهید به خاک خود اضافه کنید باید با یک متخصص و کارشناس خاک مشاوره کنید و همیشه برای کوددهی با توجه به آنالیز خاک همان منطقه و کمبود و بیشبودها، کود جدید را اضافه کنید چون موارد پیشنهادی برای مصرف در سایت ها و کتب و مقالات بر اساس خاکهای با ساختار استاندارد است. منبع با اندکی تغییر: basakco.com vermimarket.ir در پایان لازم به ذکر است که مجموعه کشت و صنعت امید، در راستای بروزبودن فعالیت های خود، اقدام به راه اندازی سایت تخصصی ورمی کمپوست کرده است که این امر با نظر کارشناسان متخصص در موقعیتی کاملا متناسب با شرایط مورد نیاز، انجام گردیده است. در تیترهای آینده، به صورت کامل به این امر پرداخته خواهد شد.