روش های تولید ورمی کمپوست
ورمی‌کمپوست متشکل از ورمی (کرم خاکی) و کمپوست (کود آلی) به معنای نوعی کود آلی است که از فعالیت کرم خاکی حاصل میگردد.
بیش از ۲۷۰۰ نوع کرم خاکی در طبیعت وجود دارد این کرم‌ها با کاوش خاک و تغذیه عناصر موجود در خاک و آمیختن آن با آنزیم‌های موجود در بدن خود، خاک را تازه میکنند و قدرت باروری آن را افزایش میدهند همچنین به دلیل جابجایی مداوم در خاک، با ایجاد سوراخ‌های زیاد، راه نفوذ اکسیژن به خاک را آسان میکنند. در مطلب قبلی، به صورت کاملا مشروح، به موضوع ورمی کمپوست و مواد مغزی موجود در یک خاک خوب و نیز اثرات ورمی پرداخته شد. در صورت تمایل میتوانید از لینک زیر، چرایی و چگونگی ورمی کمپوست را مطالعه فرمایید. ورمی کمپوست (Vermi-Compost) چرایی و چگونگی ما در این مطلب سعی داریم روش های مختلف تولید ورمی کمپوست را معرفی و مختصرا توضیح دهیم. ادامه مطلب را کلیک نمایید… برای تولید ورمی کمپوست در ایران، روش های متنوعی وجود دارد که از بهترین های آن می توان به سه روش پشته ای، سبدی و مِش اشاره کرد. ذیلاً این روش ها را به اختصار توضیح می دهیم:
- در روش پشته ای خوراک و بستر مورد نیاز بر روی زمین درست میشود و با تزریق کرم به آن، بعد از چند ماه تمام آن پشته تبدیل به ورمی کمپوست شده و کرم موجود در آن نیز چندین برابر میشود. (از آنجایی که در مجموعه کشت و صنعت امید این روش انتخاب شده است، در پست های آینده، به تفصیل شرح داده خواهد شد.)
1-1روش پشته ای روباز ( روش windrow ) این روش که روشی سنتی بوده برای سطوح بزگ و تولید انبوه کاربرد دارد و برای کسانی است که دارای گاوداری و زمین شخصی در مجاورت گاوداری بوده و هدف اصلی تولید کود در مقیاس بزرگ می باشد. در این روش توده آماده شده و در سطح زمین به صورت پشته ای ( توده های طویل ) با طول متفاوت ۲۰ تا ۸۰ متر و ارتفاع ۵۰ سانتی متر قرار داده میشود. قرار گرفتن بستر تولید در معرض تغییرات عوامل محیطی و از طرفی طولانی بودن فرآیند تولید ( ۴ تا ۵ ماه ) ازمعایب این روش به شمار میرود . برای سهولت در جدا نمودن کرم از بستر ، مواد تازه را میتوان همجوار با بستر آماده شده اضافه نمود و کرم ها را در این حالت به سمت مواد غذایی تازه حرکت میکنند و عمل جدا سازی به صورت طبیعی انجام میگیرد. این روش بیشتر در مناطق گرمسیری در استان های فارس ، بوشهر ،یزد مورد بهره برداری قرار میگیرد. هوادهی بستر ورمی کمپوست عمل هوادهی در روش روباز پشته ای نیاز است انجام گردد. زیرا در میان توده که کرم ها مشغول فعالیت تولید هستند ، در اثر فعالیت آنها مواد گازی از جمله گاز متان تولید میشود که باعث از بین رفتن کرم ها میشود. بنابر این لازم است به طور متناوب توده به هم زده شود تا گاز متان از داخل توده خاج شده و کرم ها فعالیت خود را ادامه دهند. بسته به روش تولید ابزارهای دستی و مکانیزه مختلفی برای این کار وجود دارد. در حال حاضر این کار در ایران با روش دستی و با ابزاری شبیه شن کش انجام میگردد.
2-1 روش پشته ای در محوطه سر پوشیده کلیه عملیات دراین روش مشابه روش روباز است فقط سطح توده توسط مصالح مختلف از جمله پلاستیک ، پوشال ، ایرانیت ، موادی از جنس حصیر و سرشاخه درخت با پایه های چوبی و یا پارچه ضخیم و به طور کلی سایبان های مختلف پوشیده میشود. این روش در مناطق سردسیری کشور از جمله استان های غربی و استان خراسان رضوی و خراسان شمالی و جنوبی کاربرد گسترده دارد. در این روش کیفیت کود تولید شده بهتر بوده و زمان تولید کوتاه تر میباشد. ارتفاع سایبان را میتوان ۲ تا ۳ متر در نظر گرفت . از قرار دادن پلاستیک برای پوشانیدن سطح بستر خودداری شود ، زیرا لایه پلاستیک باعث افزایش درجه حرارت و جمع شدنن گازهای مختلف در بستر می شود.
– تولید تناژ بالای ورمی کمپوست در ۱۰۰۰ متر مربع در روش پشته ای اگر در روش پشته ای ارتفاع پشته ها را بالاتر گرفت می توان تولید را در واحد سطح افزایش داد . در این روش ارتفاع پشته ها را می توان حتی تا ۲ الی ۳ متر و عرض را تا اندازه دلخواه در نظر گرفت . نحوه برداشت کود ورمی کمپوست در این روش به صورت هفتگی از روی بستر و به صورت لایه برداری است . بدلیل که اینکه کرم های کمپوستر سطح زی هستند پس از گذشت زمان کافی سطح بیست الی سی سانتی متری از بستر پرورش را خورده و تبدیل به ورمی کمپوست می کنند . که با لایه برداری و قدری هوادهی کار ادامه پیدا میکند . بنابراین تخم های کرم خاکی که در سطح رها شده اند با کود برداشت میشوند و از بین می روند . این روش صرفا برای تولید کود ورمی کمپوست مناسب است و جهت تکثیر کرم خاکی چندان کاربردی نیست .
مزایا
نیاز به آبیاری کمتر بدلیل از دست رفتن کمتر رطوبت . تولید مقدار بیشتری ورمی کمپوست در فضای کمتر . قابلیت تحمل سرما بدلیل افزایش ارتفاع پشته برای کرم ها . قابلیت اجرا در فضای باز بدون سقف . عدم نیاز به سرکشی مداوم بدلیل آبیاری کمتر . معایب دوره طولانی بدلیل فعالیت کرم خاکی تنها در سطح توده (بیش از یک سال یا حتی دو سال ) . تکثیر کرم خاکی بسیار کم بدلیل فعالیت کرم تنها در لایه ۳۰ سانتی متری از سطح توده. ( یکی از عمده معایب این روش همین موضوع است . ) کیفیت پایین کود ورمی کمپوست تولیدی بدلیل طولانی شدن دوره و سفت شدن بستر پرورش . همچنین تبدیل کمتر کود گاوی به ورمی کمپوست و تغییر ماهیت برخی عناصر موجود در ورمی کمپوست بدلیل طولانی شدن دروه پرورش . احتمال تلفات کرم خاکی بدلیل حجم بالای کود گاوی و ایجاد حرارت ناشی از آن .
- در روش سبدی غذای کرم در سبدهای پلاستیکی تولید ورمی کمپوست ریخته شده و بعد از دو ماه نگهداری تمامی مواد موجود در سبد تبدیل به ورمی کمپوست شده و کرم های موجود در سبد نیز زیاد می گردد و آماده فروش می باشند.
این روش بیشتر برای منازل در ابعاد کوچک کاربرد دارد. البته نیاز به نیروی کارگری بیشتر از اشکالات این روش است . جنس سبد میتواند از چوب ، فلز یا پلاستیک باشد . اخیرا اغلب ظورف مورد استفاده در این روش از جنس پلاستیک است. ابعاد سبد ها نیز میتواندمتفاوت باشد. به طور کلی اندازه سبد ها به مقدار مواد بستر بستگی دارد . به عنوان مثال برای ۰٫۵ کیلوگرم زباله در هفته، به سبدی به طول و عرض ۵۰*۸۰ سانتی متر و عمق ۲۵ سانتی متری نیاز است. چنانچه در ظروفی استفاده شود که به صورت شبکه ای نیست( شبه لگن یا تشتک) لازم است کف ظروف را به تعداد لازم سوراخ های حدود ۵ میلی متری ایجاد نمود و کف سبد را با لایه ای نازک از بقایای گیاهی به ویژه کاه و گلشن پوشانده . همچنین بهتر است سبد ها را روی پایه هایی از جنس آجر یا چوب قرار داد.
پس از اضافه نمودن مواد غذایی به سبد ها با توجه به اینکه کرم های ورمی کمپوست محیط فاقد نور و مرطوب را ترجیه میدهند، برای حفظ روطوبت و تاریک نمودن بستر ها روی سبد ها را باید پوشاند . میتوان از درپوش های مختلف از جمله پارچه و کیسه های گونی نخی استفاده نمود. برای ۵۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم توده ۵۰۰ تا ۷۵۰ گرم کرم ( ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ عدد کرم ) مورد نیاز است . بعد از حدود ۲ ماه ، رنگ بستر تیره و حجم توده ۲۵ تا ۳۰ درصد کاهش میابد . در این زمان ورمی کمپوست آماده برداشت است. برای جداسازی کرم ها از توده میتوان از الک کردن استفاده نمود و یا اینکه کود آماده شده را به یک طرف سبد می رانند و مواد غذایی تازه را به طرف دیگر اضافه میکنند . با توجه به اینکه کرم ها به سمت مواد غذایی تازه حرکت میکنند. بنابر این به روش طبیعی عمل جداسازی کرم ها از توده انجام میگیرد.
– توجیه اقتصادی تولید ورمی کمپوست به روش سبد دیده شده است که برخی شرکت ها با در اختیار قرار دادن تعدادی سبد به مشتریان و خرید مجدد سبدها، خریدار را تشویق میکنند تا وارد حرفه تولید کود ورمی کمپوست شوند. در این نوشتار هدف نقد چنین روشی نیست اما قصد داریم تا به طور کلی چارچوبی هدفمند ارائه کنیم تا به واسطه آن حداکثر سودهی محقق گردد روش سبدی از نقطه نظر فنی مزایایی دارد که قابل انکار نیست. اما از نقطه نظر بهره وری اقتصادی شروع کار با این روش به هیچ عنوان توصیه نمیشود. در تولید ورمی کمپوست به روش سبدی هزینه قابل توجهی (چیزی حدود ۶۰ درصد) از کل سرمایه صرف خرید سبد میشود. به عنوان مثال با سرمایه ای معادل ۱۰ میلیون تومان شما حداکثر قادر به تولید ۶ الی ۷ تن ورمی کمپوست خواهید بود. این درحالیست که با همین مقدار سرمایه اگر از روش پشته ای استفاده شود ۳۵ الی ۴۰ تن ورمی کمپوست حاصل میگردد از این گذشته کرم نیز یکی از منابع پر هزینه می باشد. اگر هدف شما راه اندازی یک فارم ۳۰۰ تنی است پیشنهاد میشود که با یک فارم ۱۰۰ تنی به صورت پشته ای کار را آغاز کنید و کرم مورد نیاز برای مراحل بعد را خودتان تولید کنید. در چنین حالتی حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان از نظر اقتصادی صرفه جویی خواهید کرد اما روش سبدی به دلیل تولید سریعتر ورمی کمپوست و قابلیت کاربرد بیشتر برای فضاهای کوچک مورد توجه می باشد. لذا توصیه میشود تا به صورت گام به گام به سمت تولید ورمی کمپوست به روش سبدی نیز حرکت شود به صورت کلی حرکت با یک شیب آهسته و شروع بایک فارمپشته ای ۵۰ الی ۱۰۰ تنی و توسعه آن به فارم پشته ای بزرگتر و در کنار آن تولید ورمی کمپوست به سبدی (به منظور تولید سریعتر ورمی کمپوست) میتواند یک چارچوب اقتصادی مناسب برای تجارت شما باشد – معایب روش سبد ورمی کمپوست متاسفانه در کشور عزیزمان کرم خاکی را با روش سبد پرورش می دهند و دلیل بیشتر کسانی که به این روش روی اوردند این است که فضای کمتری را میگیرد اما باید دانست که این طور نیست : ۱- حمل و نقل آن مشکل است . ۲-کود کمتری در آن به ورمی کمپوست تبدیل میشود . ۳-رشد و تولید مثل کرم ها در آن کم است . ۴-کود بدست امده بی کیفیت است . 3- تولید ورمی کمپوست به روش مش روش مش به این صورت است که چهار پایه که از سطوح زمین ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر فاصله دارد و ابعاد آن به عرض ۱٫۲ و طول ۲٫۳ متر میباشد. چهار طرف آن با آهن نبشی مشابه تخت خواب به یکدیگر وصل گردید و سطح آن را توری ( مش ) مشبک فلزی قرار داده اند ، که توده را روی مش میریزند . در این روش به دلیل اینکه از اطراف بویژه پایین هوا وارد توده میگردد ، بنابراین تهویه به نحو مطلوب صورت میگیرد. این روش یکی از بهترین روش های تولید ورمی کمپوست به شمار میرود. در اکثر واحد های تولیدی اخیرا رواج یافته است. طول دوره تولید این روش کوتاه است به طوری که در طی ۲ تا ۳ ماه یکبار نوبت برداشت کود صورت میگیرد.
– تولید ورمی کمپوست به روش مش طبقاتی همان روش معمولی است ولی برای استفاده بهتر فضا ، مش در دو تا سه طبقه تهیه میگردد. ضمن آنکه در روش سبدی نیز توان در طبقات کار کرد .
4 – تولید ورمی کمپوست به روش تانک این روش نیز از روش های ساده است که توده داخل محفظه ای به شکل تانک قرار میگیرد و یا داخل محفظه سیمانی و یا حتی داخل آغل گوسفندان انجام میگیرد. این روش بیشتر برای مناطق سردسیر و معتدل کاربرد دارد. برای کمک به برداشت مواد میتوان تانکر ها را از وسط با تیغ های مشبک جدا نمود. در این روش میتوان از ظروف مختلف استفاده نمود. انواع جعبه های بزرگ ، تانک های برزنتی و حتی وان حمام نیز استفاده مینمایند. بدین منظور یک مخزن سیمانی به طول ۲ متر و عرض ۱ متر با عمق ۱ متر درون یا بر روی زمین آماده نمایید. این مخزن در قسمت انتها دارای یک خروجی برای تخلیه آب اضافی است. در لایه زیرین این مخزن سیمانی یک لایه به ضخامت ۵ سانتی متر از آجرهای شکسته و سنگریزه درشت آماده سازید. این لایه به خروج آب اضافی از عمق مخزن کمک میکند. بر روی این لایه ، خاک به ضخامت ۱۵ سانتی متر بریزید که به این لایه اصطلاحا لایه پایه گفته میشود. روی این لایه پایه ، کود دامی را به ضخامت حداقل ۵ سانتی متر قرار دهید. حداقل ۱۰۰ عدد کرم خاکی را بر روی این لایه قرار دهید. این لایه ها را با استفاده از آب مرطوب نمایید. بر روی این لایه میتوان لایه ای از مخلوط برگ ، پهن حیوانات و مخلوط های دیگر از مواد آلی را قرار داد. بهتر است روی این لایه ها با برگ نخل یا شاخ برگ درختان دیگر پوشانده شود.
5- تولید کود ورمی کمپوست به روش هندی
همان روش تانک است که در ایران با تبلیغات بیش از حد جهت فروش مخازن پلاستیکی از سوی برخی تولید کنندگان این مخازن توصیه میشود . چندان تفاوتی با روش پشته ای از نظر تولید ندارد . جز هزینه و دردسرهای بیشتر . البته برای کسانی که به صورت کم حجم در گوشه حیاط یا ویلای خود قصد تولید ورمی کمپوست دارند ، بدلیل جمع وجور بودن و قدری زیبایی توصیه میشود . اما برای تولید در تناژ بالا عملا کارامد نیست . ناگفته نماند به پس آب خارج شده از زیر مخزن به هیچ عنوان نمیشود ورمی واش گفت . ورمی واش تعریفی مشخص دارد . پس از جداسازی کرم خاکی از بستر ، کرم خاکی جدا شده را شستشو میدهند و کرم خاکی بدلیل استرس وارد شده قدری مایعات جهت دفاع از خود ترشح میکند که برای مبارزه با آفات نباتی کاربرد دارد .
6- تولید ورمی کمپوست به روش راکتوری
روش راکتوری یا جریان پیوسته به دو صورت ساده که در آن عملیات اضافه کردن و برداشت محصول تولیدی به صورت دستی انجام میگیرد است. در روش راکتوری با فناوری پیشرفته شامل تسمه نقاله و سرند های مخصوص است . در این سیستم جعبه های حاوی ورمی کمپوست روی پایه های بالا برنده میباشد. سطح پایین جعبه های مشبک است. در هنگام برداشت قسمت پایین ورمی کمپوست میله مخصوص خرد و سرند میکند و مواد تازه به قسمت پایین جعبه ها اضافه می شود. سرعت تولید در این روش زیاد و مواد آلی به عمق ۹۰ سانتی متری و در مدت ۳۰ روز به ورمی کمپوست تبدیل میشود. ابعاد محفظه به صورت معمول با عرض ۱ و طول ۲ تا ۲۰ متر مربع و ارتفاع ۹۰ سانتی متر می باشد.
7- تولید ورمی کمپوست به روش سطلی ( خانگی )
روش دیگری نیز وجود دارد که روشی خانگی است و صرفا برای تبدیل ضایعات آشپزخانه و خلاصی از پسماند های خانه است . در این روش از یک سطل پلاستیکی استفاده میشود که دور و زیر آن را سوراخ کرده ایم ، بستری از خرده کاغذ و مقواهای دور ریختنی خانه که مرطوب شده را در کف ظرف ایجاد میکنیم ، سپس مواد زاید از قبیل دور ریزهای میوه ، سبزیجات ، چای کیسه ای ، پوست تخم مرغ و … سایر زباله های مورد نیاز کرم را با کمی خاک به ظرف اضافه میکنیم . توجه داشته باشید که به هیچ وجه از مواد لبنی و گوشت استفاده نکنید . سپس کرم ها را به سطل که محل زندگیشان است وارد مینماییم . درب ظرف آن را گذاشته تا کرم ها بعد از عادت به محیط شروع به خوردن ضایعات خانگی کنند . تولید در این روش کم بوده و با توجه به میزان تولیدی ضایعات و دور ریزهای خانگی میتواتن تعداد کرم ها و سطل ها را افزایش داد .
با توجه به شرایط مکانی مجموعه کشت و صنعت امید و همچنین نظر کارشناسان، روش پشته ای جهت حصول به این مهم، گزینش شد و عملیات اجرایی آن آغاز گردید. در پست بعد، عملیات اجرایی به روش پشته ای در مجموعه کشت و صنعت امید مفصلاً شرح داده خواهد شد.